ترکیبی از چند زمان و نمایی کوچک از چند مکان

پایگاه خبری حوزه هنری-امین سلیمانی فارسانی؛

نمایش «پشت دیوار عمارت» به کارگردانی حمید ابراهیمی، تولید انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس با همکاری حوزه هنری، بیش از یک‌ماهی است که در تماشاخانه سرو روی صحنه رفته است. تماشاخانه‌ای که جدای از تمامی کم و کاستی‌هایش، موقعیت و فضای مناسبی را برای ادامه حیاتِ بخشِ شریفِ تئاترِ کشور فراهم کرده است. به هر حال تماشاخانه سرو، محرم و صفر امسال را میزبان نمایشی بود با درون‌مایه مذهبی، با تاریخی بیش از 15 قرن در قالبی ملموس از وقایع ضد دینی و مذهبی پیش از انقلاب. نمایشی که در حاشیه داستان خود غیرمستقیم نام زینب کبری(س) را یادآوری می‌کند.

«زینب» آوای نام‌آشنایی برای شیعیان و محبان اهل بیت(ع) است که در پس زمینه «پشت دیوار عمارت» چند بار دلنشین گوش مخاطب را نوازش و دل‌هایشان را با آن پیوند می‌دهد. به این ترتیب بیننده را به دنبال خود می‌کشاند. زینب کیست؟ در این نمایش چه می‌کند؟ منظورشان از زینب‌های گفته شده چیست؟ متن نمایش به آرامی با آهنگی روان و جذاب، داستان جنایی-عاشقانه خود را روایت می‌کند و همچنان زینب را با خود دارد. همچنان مخاطب می‌خواهد بداند زینب کیست؟ اینکه چه به سر عمارت می‌آید و حرف‌های گزنده سیاسی نمایش که البته قابل تامل هستند برای مخاطب اهمیت چندانی ندارد. چرا که مجهول این نمایش زینب است.

«شیوا خسرو مهر» که نقش «شوکت» دختر بزرگ مالک عمارت را در این نمایش بازی می‌کند، در پی حفظ اصالت عمارت و واکاوی آوای زینب زینبی که رازآلود در محیط عمارت می‌شنود است. گویا عمارت پیش از این‌ها محلی برای اجرای تعزیه و مراسمات ویژه عزاداری سید و سالار شهیدان اباعبدالله‌الحسین(ع) بوده است. اما با گذشت زمان و رویدادهایی که جنبه منفعت‌طلبی برای وارثان و اربابان عمارت دارد، رسم تعزیه‌خوانی و برپایی روضه در آن پایان می‌یابد. از سویی دیگر حکومت وقت ایران که گویا به دست پهلوی اول است با تعزیه مخالف است. چرا که تعزیه را مشوق قیام و انقلاب و مبارزه با ظالم می‌داند.

نام اصلی «شوکت» زینب است. نامی که مادرش برای وی انتخاب کرده و پس از فوت مادر با عنادورزی پدرش به اهل بیت(ع) به شوکت تغییر می‌کند. «شوکت» خیلی آرام و بی سرو صدا با کاوش‌های خود از اهالی و کُلفَت‌ها و نوکران عمارت نام اصلی خود را می‌یابد و برای برپایی مجدد تعزیه در عمارت می‌کوشد. به این ترتیب تکیه برپا و عَلم‌های عزا برافراشته می‌شوند. نظمیه‌چی‌ها با اجازه ارابابان عمارت که از دست سرکشی‌های «شوکت» به ستوه آمده‌اند وارد می‌شوند. «شوکت» یا همان زینب را با چوب‌دستی‌های خود می‌زنند. اما زینبِ نمایش همانند زینب کبری(س) با هر ضربه که او را خمیده‌تر می‌کند تسلیم نمی‌شود و حرف حق می‌زند. حرف از مبارزه با ظالمین می‌زند. می‌زند و می‌زنندش. نمی‌شود این زینب را در حال سخنرانی‌های کوبنده و سازنده ببینی و عمه زینب(س) را به یاد نیاوری.

عمارتی که حمید ابراهیمی از آن سخن می‌گوید ترکیبی از چند زمان و نمایی کوچک از چند مکان است. از سویی مشابه خرابه‌های شام و یزید و خیانت‌های کوفیان و رشادت‌های زینب کبری و سخنان حماسی ایشان است. از طرفی هم نمونه‌ای از ایران کوچک در دوران حکومت پهلوی اول است. حکومتی که برای حفظ بقای خود دست به هر کاری می‌زند. از اشاعه فرهنگ نامتناسب فرنگی با زَر و زور به دامان زندگی مردم تا ورود نفوذی‌های نان به نرخ روز خور به دل مراسمات عزاداری برای تحریف و تفرقه‌افکنی.

«پشت دیوار عمارت» مجموعه‌ای از رویدادهای تلخ و شیرین و سازنده پیروزی انقلاب اسلامی ایران است. مجموعه‌ای که با گریزهایی به کربلای محرم سال 61 هجری قمری، از پایه‌های دینی و اساس انقلاب اسلامی ایران کاملا غیرمستقیم و نامحسوس سخن می‌گوید. «پشت دیوار عمارت» داستان همیشگی تکرار است. تکرار تاریخی به وسعت پهنای کربلا و بلندای روز عاشوراست. تکرار عبارت معروف «کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا» است که بیانگر لزوم مبارزه همیشگی با ظلم است. در واقع ابراهیمی با نمایشنامه‌ای روان و جذاب، میزانسن‌های مناسب، اجرای خوب بازیگرانش و بهره‌برداری هوشمندانه از موسیقی زنده؛ پیروزی واقعی نهضت عاشورایی امام حسین(ع) را در کسب متوالی و مداوم پیروزی‌های جدید امت اسلامی در تمام تاریخ معرفی می‌کند. به قول شهید مطهری معنی «کل یوم عاشورا» این است که هر روز به نام امام حسین(ع) با ظلم و باطلی مبارزه و حق و عدالتی احیا می‌شود. و ابراهیمی این موضوع را با موفقیت به نمایش می‌گذارد.

گفتنی است، نمایش «پشت دیوار عمارت» به کارگردانی حمید ابراهیمی تولید انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس با همکاری حوزه هنری تا 30 مهرماه هر شب ساعت 20 در تماشاخانه سرو به نشانی خیابان آیت‌الله طالقانی نرسیده به تقاطع خیابان مفتح، جنب ایستگاه مترو میزبان مخاطبان خود است.