مشکـل آفرینــی‌ها و کارشکنــی‌های «بنی‌صدر» رئیس جمهوری وقت در زمان آغاز جنگ تحمیلی ، آن قدر برای رزمندگان و فرماندهان ایرانی عذاب‌آور شده بود که پس از بر کناری او از فرماندهی کل قوا، به پیشنهاد و استقبال همه فرماندهان جنگ قرار شد عملیاتی که در جبهه «دارخوین» در حال انجام بود، به علامت رضایت از این کار امام (ره) ، «فرمانده کل قوا- خمینی روح خدا» نامگذاری شود.
نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به مدت چهار ماه بدون سر و صدا و جلب توجه دشمن و در نزدیکی نیروهای عراق، شبانه یک کانال به طول ۱۳۰۰متر و به شکل«T» حفر کردند که انتهای آن وارد میدان مین در جلو خاکریز و خط آتش دشمن شده بود.پیشانی این کانال به موازات خط آتش دشمن و به فاصله ۴۰۰تا ۵۰۰ متر قرار داشت. در این حمله، نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی عمل کننده و ارتش جمهوری اسلامی پشتیبانی و پدافند را به عهده داشتند .
قرار بود در ساعت ۳:۳۰دقیقه بامداد روز ۲۱خرداد ماه سال ۱۳۶۰حمله آغاز شود. ساعت ۱۱شب، خبر برکناری بنی‌صدر از فرماندهی کل قوا توسط امام خمینی (ره)، از رادیو پخش شد و وضع در بهترین حالت ممکن قرار گرفت.
این عملیات، کلیدی برای باز شدن طلسم محاصره آبادان و آزمایشی برای عملیات بزرگ ثامن‌الائمه بود. در این حمله با سه کیلومتر پیشروی، مواضع محکم و مهم دشمن در این جناح به تصرف درآمد و ۳۲دستگاه تانک و نفربر منهدم و ۱۴۹۶تن از نیروهای دشمن کشته، زخمی و اسیر شدند.
در راه به دست آوردن این پیروزی، ۱۲۰تن از رزمندگان سپاهی به شهادت رسیدند. این عملیات توسط سردار رحیم صفوی و شهید حسن باقری طراحی و اجرا شد که فرماندهی سه محور اصلی آن را شهیدان «منصور موحدی»، « محمودپهلوان‌نژاد» و «رضا رضایی» بر عهده داشتند.
گردان منصور موحدی از شرق جاده اهواز – آبادان به طرف جنوب، گردان محمود پهلوان‌نژاد از کانال وسط خط شیر به طرف جنوب و گردان رضا رضائی از شرق رودخانه کارون به طرف جنوب حرکت کردند.
یکی از برادران رزمنده دراین باره گفت:ساعت سه بامداد با سه گردان حرکت کردیم، گردان ما از طریق کانال، درحدود ساعت چهار بامداد در ۲۰۰ متری دشمن، پشت موانع طبیعی(تپه‌های کوچک و بوته‌ها) مستقر شد، نماز صبح را نشسته در همانجا خواندیم و رأس ساعت چهار سه گردان به فرماندهی رضا رضائی و محمود پهلوان‌نژاد و منصور موحدی و همه رزمندگان همه با هم به طرف دشمن حمله‌ور شدیم و دشمن طبق معمول هر چند دقیقه یک بار رگباری روی زمین می‌گرفت، ولی به لطف خدا به کسی اصابت نمی‌کرد و تمام گلوله‌های دشمن از کنار رزمندگان اسلام زوزه‌کشان رد می‌شد تا اینکه نزدیکتر شدیم که ناگهان نگهبانان عراقی متوجه ما شدند و شروع به تیراندازی کردند،اما برادران زیر رگبار گلوله‌ها با فریاد دشمن‌شکن الله‌اکبر به حرکات خود ادامه دادند.
یکی دیگر از رزمندگان حاضردرصحنه گفت: «دشمن تا وقتی که متوجه حمله نشده بود، رگبار گلوله‌هایش را روی زمین می‌زد، اما وقتی چشم انداخت و متوجه حمله شد، خود شاهد بودم که گوئی ما را در آسمان مشاهده می‌کردند، سر اسلحه‌ها رو به بالا رفت و همه به طرف هوا شلیک می‌کردند!»
با فریادهای کوبنده الله‌اکبر، برادران خود را به سنگرهای دشمن رساندند و با آنها درگیر شدند. پس از چند دقیقه تیراندازی شدیدی بین رزمندگان اسلام و قوای عراقی ، برادران توانستند عده‌ای از مزدوران بعثی را کشته و تعداد زیادی را نیز اسیر کنند و عده‌ای از مزدوران هم از ترس جان خودشان فرار کردند.
عملیات ثامن الائمه (ع) و حصری که رزمندگان شکستند
رژیم بعث عراق در ۳۱شهریور ۱۳۵۹ با آغاز جنگ علیه جمهوری اسلامی ایران اشغال سریع بخش‌هایی از خاک کشور از جمله خرمشهر که مهم‌ترین شهر بندری ایران به شمار می‌آمد را در دستور کار خود قرار داد. نیروهای عراقی به سرعت با عبور از مرز خود را به خرمشهر رساندند که با مقاومت نیروهای مردمی، سپاه و نیروهای ارتش
روبرو شدند.
پس از ۴۰روز مقاومت دلیرانه مدافعان خرمشهر، با خیانت آشکار منافقین، خرمشهر به دست دشمن افتاد و از آن پس رژیم عراق تلاش کرد با عبور از شرق کارون و شمال بهمنشیر وارد شبه جزیره آبادان شود و برای دستیابی به این هدف در هشتم آبان ۱۳۵۹در منطقه ذوالفقاری بر روی رودخانه بهمنشیر پل شناور ساخت تا با استفاده از پوشش نخلستان و نیزار بتواند از دید رزمندگان اسلام دور بماندو به راحتی وارد شهر آبادان شود، اما این بار نیز با مقاومت نیروهای مردمی مجبور به عقب‌نشینی از بهمنشیر شد.
نیروهای رژیم بعث عراق در نخستین روزهای آبان سال ۱۳۵۹، بار دیگر برای تصرف آبادان تلاش و یک هفته بعد حلقه محاصره را تنگ‌تر کردند و با تنگ شدن حلقه محاصره تمامی راه‌های زمینی به آبادان قطع شد به طوری که تنها راه دسترسی به این شهر از مسیر هوا و دریا بود.
با وجود اینکه ارتش عراق توانست برای مدت زمان بسیار کوتاهی آبادان را به محاصره در آورد، اما این اقدام بی پاسخ نماند ویک هفته پس از حصر این شهر، امام خمینی (ره) پیام دادند: «حصر آبادان باید شکسته شود».
شکستن حصر آبادان و تحقق «باید» مورد تاکید امام خمینی یک روی سکه موفقیت عملیات ثامن الائمه (ع) بود. روی دیگر آن اما شکستن هژمونی اشغالگری رژیم بعث و آغاز مسیری بود که تمامی خاک ایران را از چنگ دیکتاتور عراق آزاد کرد.
دو سال پس از آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران، رژیم بعث چنان به پیروزی‌ها و اشغالگری های خود غره بود که تصوری از شکستن این هیمنه و عقب نشینی از مناطق تحت تصرف خود نداشت. عملیات ثامن الائمه (ع) اما نشان داد که رزمندگان ایران، پس از دوسال دفاع، توان حمله به دشمن و رفع حصر شهرهای خود را دارند.
ایران پیش از آغاز عملیات
عراق در همان روزهای نخست آغاز جنگ و برای وعده ای که دیکتاتور این کشور داده بود؛ بخش‌هایی از خاک سرزمینی ایران را به اشغال خود درآورد و بخش های دیگر را هم در محاصره سختی قرار داد. نیروهای عراقی یکی از استراتژیک‌ترین مناطق یعنی شهر آبادان را محاصره کردند که هم از منظر اقتصادی و سیاسی و هم نظامی اهمیت ویژه‌ای برای جمهوری اسلامی داشت.
آبادان در بخش شرقی خود روخانه اروند را داشت که دسترسی به آب‌های آزاد آن را بسیار مهم کرده بود. اهمیت چاه‌های نفت این بندر هم برای کسی پوشیده نبود. آن اندازه که امام(ره) در آبان سال ۵۹ و پس از محاصره و اشغال بخش هایی از شهر آبادان درباره ضرورت شکستن حصر این شهر تصریح کردند: «من منتظرم که این حصر آبادان از بین برود و هشدار می‌دهم به پاسداران، قوای انتظامی و فرماندهان قوای انتظامی که باید این حصر شکسته شود؛ مسامحه نشود در آن. حتماً باید شکسته بشود. فکر این نباشد که ما اگر اینها هم آمدند، بیرونشان می کنیم. اگر اینها آمدند خسارات بر ما وارد می کنند. نگذارند اینها بیایند در آبادان وارد بشوند. از خرمشهر اینها را بیرون بکنند. حال تهاجمی بگیرند.» دشمن متجاوز در آن سال نزدیک به ۶۰۰مورد تجاوز به خاک ایران انجام داده بود و جمهوری اسلامی باید در برابر این زیاده خواهی ها واکنشی قاطع و البته سریع انجام می داد.
صدام برای دستیابی به بلندپروزای‌های خود نیازمند اشغال خاک ایران به ویژه شهر آبادان بود و پس از محاصره و اشغال این شهر تنها راه ارتباطی و مرکز اتصال آبادان بندر چوئبده در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی این شهر بودکه از آن به عنوان مسیر تدارکات، پشتیبانی، نقل وانتقال نیرو و مهمات به آبادان و خط مقدم جبهه استفاده می شد که پس از تصرف خرمشهر و اشغال کامل آبادان از سوی عراق و تسلط این نیروهای این کشور بر جاده های ارتباطی آبادان به اهواز و آبادان به بندر ماهشهر، عملا این راه هم مسدود شد و از همان زمان برنامه ریزی های نظامی برای آزادسازی این شهر آغازشد.
جزئیات عملیات ثامن الائمه (ع)
مقدمات اجرای عملیاتی که طی آن باید محاصره آبادان شکسته می شد؛ پس از عزل بنی صدر آغاز شد و تا مهر سال۶۰ به طول انجامید و سرانجام بامداد پنجم مهر۱۳۶۰عملیاتی آغاز شد که می‌توان از آن به عنوان آغاز مسیری برای عقب راندن دشمن متجاوز بعثی نام برد. عملیات ثامن الائمه(ع) با رمز مقدس «نصرمن‌الله و فتح قریب» به فرماندهی ارتش جمهوری اسلامی و مشارکت سپاه پاسداران در ۴محور دارخوین، فیاضیه، ایستگاه هفت و دوازده و جاده ماهشهر انجام شد و در مجموع بیش از ۳۵گردان از نیروهای ایرانی در این عملیات شرکت داشتند. «لشکر ۷۷خراسان» شامل سه تیپ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ۱۶گردان نیروی پیاده در سازمان سه قرارگاه تیپی، «تیپ ۳۷ زرهی شیراز»، «گردان ۲۵۱تانک» از «لشکر ۱۶زرهی»، «گردان ۱۰۷ژاندارمری»، «گروه رزمی ۲۹۱تانک» از جمله نیروهای حاضر در عملیات بودند.
وسعت منطقه عملیاتی بیش از ۱۳۰کیلومترمربع بود که از شمال به جاده اهواز-آبادان، از جنوب به شهر آبادان، از شرق به حدفاصل بین شادگان و جاده ماهشهر-آبادان و از غرب به رود کارون در حد فاصل بین سلمانیه تا فیاضیه، محدود می‌شد.
این گستردگی منطقه از این نظر که امکان مانور و برنامه ریزی بیشتری در اختیار نیروهای ایرانی قرار می داد، نقطه قوت بود، اما همین گستردگی زمانی که با رصد نیروهای عراقی و آتشباری آنها همراه بود، کار را دشوار می کرد به گونه ای که فرماندهان تصمیم گرفتند تمامی تدارکات و اجرای عملیات را در شب و با کمترین نور ممکن به انجام رسانند.یورش نیروهای ایران به اهداف برنامه ریزی شده از همان ساعت ابتدایی عملیات آغاز شد و تا صبح ادامه یافت. خاکریزهای دشمن در منطقه یکی پس از دیگری به تصرف ایران درآمد و بسیاری از نیروهای ارتش عراق، از منطقه فرار کردند.
در آن زمان از حمله نیروی هوایی ایران هم پشتیبانی مورد نیاز گردان ها را انجام می داد. جهت حمله نیروها از شمال به جنوب بود و در این مسیر پل قصبه به عنوان یکی از مناطق مهم منطقه تصرف شد و همین موضوع نیروهای عراقی را به عقب نشینی وادار کرد.
عصر روز دوم عملیات (ششم مهر)، نیروهای عراقی به تدریج مجبور به تسلیم شدند و سرانجام در پایان این روز منطقه سرپل آزاد شد و رزمندگان در ساحل شرقی رودخانه کارون استقرار یافتند.
در عملیات ثامن الائمه (ع) ۱۵۰کیلومتر از خاک ایران آزاد شد که دو جاده مهم اهواز به آبادان و ماهشهر به آبادان در دسته این بخش های آزاد شده قرار داشتند.
حصر آبادان شکسته شد و نزدیک به دو هزار نفر از نیروهای رژیم بعث کشته و زخمی و نزدیک به همین تعداد هم به اسارت نیروهای ایرانی درآمدند.
۹۰دستگاه تانک و نفربر ارتش عراق منهدم شد و نزدیک به همین تعداد هم به غنیمت به دست نیروهای ایرانی افتاد. داد، سه فروند هواپیما و یک فروند بالگرد دشمن هم به دست رزمندگان ایران منهدم شدند و این برای صدام حسین مدعی بسیار گران آمد.
اهداف استراتژیک عملیات
«باید» ی که امام (ره) خطاب به رزمندگان و پس از اشغال و حصر آبادان گفتند، هفتم مهر سال ۶۰ محقق شد و جمهوری اسلامی موفق شد محاصره یکساله شهر آبادان را بشکند.
در این عملیات اما تنها محاصره آبادان نبود که شکست، بلکه هژمونی همیشه پیروز عراق که دو سال پس از جنگ ادامه یافته بود هم به دست رزمندگان اسلام شکسته شد و پس از آن به گواه داده ها و آمارها و روایت ها، نیروهای رژیم بعث هرگز آن روحیه روزهای ابتدایی جنگ را به دست نیاوردند. به همان میزان که روحیه و امید در جبهه بعثی رنگ باخت در اردوگاه نیروهای ایرانی، نور امیدی تابیدن گرفت و پس از این عملیات بود که جمهوری اسلامی مصمم شد بخش های دیگر خاک خود را از چنگ صدام رها سازد و می توان به جرات گفت عملیات ثامن الائمه، پل پیروزی در عملیات دیگر چون بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر و کربلای ۵ و خیبر شد.
آمریکا پس از این عملیات در خلیج فارس مانور نظامی برگزار کرد و شدت هجمه های رسانه ای خود علیه ایران را از یک سو و کمک‌های نظامی و تسلیحاتی خود به عراق را از سوی دیگر افزایش داد.
تکوین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان رکن دوم دفاعی کشور پس از ارتش، از همین عملیات آغاز شد و مبداء تشکیلات سپاه از همان زمان بود. سپاه پاسداران در آن از یگان ها و گردان های خود در مسیر پیروزی در کنار دیگر نیروهای جهادی بهره گرفت. عراق با تصرف شهرهای ایران، درصدد بود از این اهرم برای فشار به ایران و تغییر مرزها استفاده کند و با شکست حصر آبادان این اهرم از دست دیکتاتور بعث خارج شد. در عرصه سیاست داخلی هم پس از عزل بنی صدر، یکدستی و یکصدایی میان مسئولان رده بالای کشور توانست آرامش نسبی به جامعه و اعتماد و امید را به جبهه‌ها تزریق کند.شکست در این عملیات به قدری برای صدام سنگین بود که پس از پایان عملیات و شکست نیروهای بعث، هفت نفر از فرماندهان خود را تیرباران کرد.
اکنون 42 سال از عملیات پیروزمندانه ثامن الائمه (ع) می‌گذرد، اما هر بار که این عملیات مرور می‌شود، ابعاد تازه‌ای از شجاعت و تاکتیک بالای نظامی رزمندگان قابل بازگویی است. آبادان چهار هزار و ۷۰۰شهید، سه هزار جانباز و ۲۴۲آزاده در هشت سال دفاع مقدس تقدیم اسلام و انقلاب کرده است.