سنایی، نخستین ثناگوی فارسی امام رضا(ع) است

به گزارش روابط عمومی حوزه هنری آذربایجان شرقی، نشست تخصصی شعر رضوی با عنوان «امام رضا(ع) در قصاید عربی و شعر فارسی» با سخنرانی دکتر محمد طاهری خسروشاهی، رییس بنیاد ایران شناسی تبریز ساعت 16 روز سه‌شنبه ۹ خرداد در سالن استاد شهریار حوزه هنری آذربایجان‌شرقی برگزار شد.

طاهری در ابتدای نشست با اشاره به اهمیت شعر در نگاه معصومان(ع) گفت: زمانی که گونه‌های مختلف ادبی در زبان‌های عربی، ترکی و فارسی را بررسی می کنیم متوجه می‌شویم که شعر آیینی جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد. از همان ابتدای ظهور اسلام و در حوادث مختلف، پیامبر اکرم(ص) روابط دوسویه و تعامل ویژه‌ای با شاعران و ادبا داشت و در روایات داریم که از آنان برای کمک به رسالت نبوی دعوت کرده است. احادیث موجود از معصومین نشان می دهد که آنان شعر را به عنوان حکمت می‌بینند. همانطور که از نظر تاریخی این موضوع اهمیت دارد از نظر معنوی هم نقش پررنگی دارد و همواره در مرکز توجه بوده است. مهم ترین مسئله و موضوعی در طول تاریخ اسلام به آن پرداخته شده‌است واقعه عاشوراست که نقطه اوج شعر آیینی ماست. از طرف دیگر برخی از معصومین(ع) مثل حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) دارای دیوان‌های شعر هستند و یا سروده‌هایی منتسب به آن‌ها به ما رسیده‌است که از نظر باید تاریخی و تحقیقاتی بررسی شود زیرا بعضی از این اشعار منسوب به حضرات هستند اما بعضی هم به صورت متقن از خودشان است. همه این موارد نشان دهنده جایگاه و اهمیت شعر است که به کمک شعئر دینی آمده است.

این استاد دانشگاه ضمن تاکید بر اهمیت شناخت شعر آیینی، ادامه داد: در طول سال‌های گذشته برنامه های مرتبط با شعر آیینی در تبریز بیشتر شده است. ما هم در آستانه میلاد امام رضا(ع) گرد هم آمده‌ایم تا در مورد شعر رضوی صحبت کنیم که بر اساس روایت‌های موجود، سروده‌های منسوب به ایشان هم وجود دارد. یک محقق عرب به نام شیخ علی کتابی با عنوان دیوان اهل البیت منتشر کرده است که در آن تمامی اشعار منسوب به ائمه(ع) را جمع آوری کرده‌است. در این کتاب حدود 92 بیت منسوب به امام رضا(ع) است. برخی از این ابیات به صورت متقن متعلق به خود ایشان است اما برخی استشهاد از شاعران دیگر است که در طول تاریخ به حضرت منسوب شده‌است.

او با اشاره به عنوان نشست شعر رضوی گفت: ممکن است این سوال پیش بیاید که ما عنوان شعر رضوی را می توانیم استفاده کنیم و گونه جدیدی در دل ادبیات آیینی مطرح کنیم؟ با توجه به حجم اشعار مربوط به امام رضا (ع) به جرات می توان گفت که این امکان وجود دارد. شاید به جرات بتوان گفت بعد از اشعار در مدح و منقبت پیامبر و حضرت علی(ع) و مرثیه‌های حضرت سید الشهدا، بیشرین حجم شعر در دیوان‌های شاعران مربوط به امام رضا(ع) است. در زبان عربی همزمان با حیات پربرکت امام رضا(ع) اشعار و قصاید زیادی در مدح حضرت سروده شده که برخی از آن‌ها را خوشان شنیده‌اند اما در زبان فارسی اولین اشعار مربوط به ایشان حدود 400 سال بعد از شهادتشان گفته شدند. البته با اینکه در این موضوع زبان عربی از نظر زمانی جلوتر از زبان فارسی است اما اشعار موجود در زبان فارسی تقدم فضل دارد به این معنی که اشعار بسیار با کیفیت و خوبی در مدح حضرت سروده شده‌است. یکی از عمده دلایل این موضوع حضور بارگاه ملکوتی ایشان در ایران است که باعث شده عرض ارادت شاعران فارسی زبان بیشتر باشد.

طاهری ضمن اشاره به مضامین مرتبط با امام رضا(ع) در اشعار عربی، فارسی و ترکی گفت: اشعار محتوایی با مضمون امامت و جایگاه امامت و ولایت، فضایل اخلاقی و مهربانی، جود و کرامت، محور شدن منطقه خراسان و اشتیاق و آرزوی زیارت است که می توان در زمره شعر رضوی دسته‌بندی کرد. در شعر فارسی که تا قبل از قرن ششم هجری در سیطره شاعران سنی مذهب بود آثار آیینی شیعی زیادی مشاهده نمی کنیم. زیرا اکثر حکومت‌ها سنی مذهب بودند و ادیبان نیز به تبعیت از آن‌ها به روایت‌های شیعی ورود نمی‌کردند. موضوع دیگری هم که می‌توان گفت این است که احتمالا اشعاری سروده شده اما در طول تاریخ به دست ما نرسیده‌است و توسط حاکمان از بین رفته‌است. اولین شعر در زبان فارسی از سنایی غزنوی است که اولین بیتش این است: «دین را حرمی است در خراسان//دشوار تو را به حشر آسان». این گونه شعر با این بیت شروع می‌شود و تا دوران ما ادامه می‌یابد در شرایطی که امروز هزاران بیت شعر در مدح و منقبت ائمه هدی(ع) و به ویژه امام رضا(ع) سروده می‌شود.

گفتنی است در ابتدای نشست دکتر محمد امین شیخ‌الاسلامی، امیرحسین دوست زاده، اکرم اسلامی، سهیلا باقریان و علی حاج محمدی از شاعران آیینی تبریز اشعاری را در مدح امام علی(ع) و امام رضا(ع) قرائت کردند که با استقبال مخاطبان و حاضران مواجه شد.