ارادت به امام علی (ع) در اولین بارقه های شعر ترکی موج می زند

به گزارش روابط عمومی حوزه هنری آذربایجان شرقی، این نشست با حضور و سخنرانی دکتر محمد رضا بحری از اساتید دانشگاه های تبریز در موضوع « تجلی واقعه غدیر خم در شعر و ادبیات ترکی » برگزار شد، همچنین در نشست فوق استاد مصطفی قلیزاده علیار نیز به صورت لایو و ارتباط مجازی با مخاطبان در خصوص موضوع این نشست به سخنرانی پرداخت.

بحری، پژوهشگر زبان و ادبیات ترکی در سومین نشست از همایش تجلّی واقعه غدیر خمّ در شعر و ادبیات ایران، بازتاب واقعه غدیر در شعر ترکی را بررسی و تبیین کرد.

وی گفت: شعر غدیر همزاد و همزمان با  واقعه غدیر به وجود آمده است، زمانی که اولین بارقه های شعر غدیر در پهنه ادبیات دیده شد زمانی بود که بلافاصله بعد از واقعه غدیرخم، حسام بن ثابت، شاعر پیامبر، در چند بیت آن واقعه را به نظم کشیده است.

وی اذعان کرد: این ابیات مورد تایید پیامبر(ص) قرار گرفته و پیامبر هم حسام بن ثابت را مورد تشویق قرار داده و به او فرموده است: «تا زمانی که ما را با زبان و اشعار خود نصرت و یاری می کنی، نزد ما تایید شده هستی.» از همان روز، شعر غدیر به عنوان یکی از الگوهای تکرارشونده شعر اسلامی، وارد عرصه ادبیات شده است.

شاعر و پژوهشگر شعر ترکی در ادامه خاطرنشان کرد:با گسترش اسلام و فتح مناطق دیگر و درهم آمیختن السنه های دیگر با دین اسلام، شعر غدیر جایگاه خود را در دیگر زبان ها هم پیدا کرده است.

وی  گفت: اگر بخواهیم از شعر ترکی سخن بگوییم و یک سیر تطوری در بستر زمان برایش قائل باشیم، باید بگوییم که در دوره اسلامی، شعر کلاسیک ترکی از سه دوره و سه مرحله تشکیل یافته است.

بحری در مورد مرحله آغازین شعر ترکی اذعان کرد:  این مرحله خارج از دربارهای حکومتی اتفاق افتاده است؛ یعنی میان توده مردم بوده و ادبیات در این مرحله شفاهی و غیرمدون بودند مثل داستان های ادبیات عاشقی که سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده است.

وی همچنین خاطرنشان کرد: در دومین مرحله تطور ادبیات ترکی، ظهور شاعرانی متعصب به زبان مادری را شاهد هستیم که علی رغم اینکه حامی درباری یا دربار حامی داشته باشند، به سرودن شعر در موضوع غدیر و مدح علی (ع) در زبان ترکی روی آورده اند.

شاعر و پژوهشگر شعر ترکی گفت: اگر بخواهیم قدیم ترین شاعر شناخته شده زبان ترکی را نام ببریم، یقینا شیخ عزالدین حسن اوغلی را نام می بریم که ابیاتی از این شاعر عارف مسلک برجای مانده است که کمتر از تعداد انگشتان دست است، از این شیخ به عنوان یکی از حامیان فرقه حروفی نام برده اند درحالی که ایشان قبل از این فرقه زیسته اند و اگر بگوییم که شیخ عز الدین، یکی از قائلین به فرقه فاطمیه است، چه بسا راه غلطی نرفته ایم.

وی  با اعلام اینکه دراولین بارقه ها و اولین جرقه های شعر ترکی، عشق و ارادت به امیرالمومنین را در اشعار و آثار شاعران ترکی می توان یافت، خاطرنشان کرد:  این در حالی است که هنوز درباریان از شاعران حمایت نکرده اند وبه این خاطر شاعران ترک زبان در پی یافتن حامی به سرودن اشعار در زبان فارسی تشویق می شوند.

بحری اذعان کرد: شاعران ترک زبان به علت اینکه حامی و مشوقی نداشتند، مجبور بودند که به زبان خود شعر نسرایند و آثار خود را به زبان فارسی خلق کنند. در همین دوره، یک چهره مشهور دیگر هم به نام «قوشچی اوغلی» داشتیم. قوشچی اوغلی یکی از شخصیت های مهم در فرقه اهل حق در قرن های نهم ودهم هجری قمری است.

وی افزود: وقتی دیوان قوشچی اوغلی را بررسی می کنیم، در چند جا عشق و علاقه این فرقه و ارادتشان به ساحت مقدس امیرالمومنین (ع) را می بینیم، وی در یکی از شعرهایش، در باب گرامی داشتن عید غدیر در بین مردم اشاره می کند، این نشان می دهد که در آن زمان شهرت غدیر به مرتبه ای رسیده است که مردم آن را عزیز می شمرده اند و حداقل این عید در بین اهل کلام، جایگاه والایی داشته است.

از شاعران بسیار مطرح این دوره که در واقع از شاعران پسین دوره تطور شعر و ادبیات ترکی می باشد و به نوعی آغاز گر سبک نوینی در شعر ترکی به شمار می آید، عماد الدین نسیمی است که در واقع موسس لهجه آذری فعلی است. وی از پیروان فرقه حروفیه بوده است. در بررسی تطور شعر ترکی نمی توانیم تاثیر نهضت حروفیه را بر شعر این مرز و بوم انکار کنیم. حروفیه پیروان فضل‌اللّه نعیمی استرآبادی و جنبشی سیاسی اجتماعی با عناصری از تصوف، باطنی‌گری، آموزش‌های اسماعیلیان و غالیان در اواخر سده هشتم هستند. از آن جایی که فضل‌اللّه برای حروف، ویژگی‌های اسرارآمیزی قائل بود، به فضل‌اللّه حروفی مشهور شد و پیروانش به حروفیه شهرت یافتند.

نسیمی، این شاعر قرن هفتم در وصف علی(ع) اینچنین می سراید:

پیر بیردیر، سرّ بیردیر، سرّ ایله بیر اولمایان،

ایکی لیک سیغماز آرادا، سیرر ایله سیردار بیر

گر نسیمی‏نین پناهی شاه مردان‏دیر علی،

اون سکیز مین عالمه حکم ائیله‏ین سردار بیر.

و یا

عشق اتگین توت، ای کؤنول، باشینی سال ایاغینه،

گؤر نه دئرم سانا، ائشیت، عشقه یاپیشما سرسری

آندا ایمانه گلمه‏ین بیلمه‏دی سرّ احمدی،

بوندا علی گرک علی تا ییخا باب خیبری

وی ادامه داد: یکی دیگر از شعرای کلاسیک آذربایجان که از اهالی این دیار اما ساکن و متوفی در شهر کربلاست، مولانا محمد فضولی(885-963 ه.ق) است، فضولی از شعرای عارفی است که ادبیات مرثیه آذربایجان را پایه گذاری کرده است. همچنین اولین مقتل به صورت شعر را نیز وی نوشته است. اشعار فضولی که به سه زبان ترکی، عربی و فارسی شعر می سروده، مملو از آموزه های دینی و عشق به خداوند، اسلام و ائمه اطهار است. مضامین عرفانی و حکیمانه در شعر وی فوران کرده و حتی به همین خاطر سازمان یونسکو سال 1994 را در سطح جهان سال فضولی اعلام کرده بود.

بسدیر منه لا اله الاّاللهیم

یار اولا محمداً رسول‏اللهیم

واللاه ایکیسی دادیما یئتمز بیللاه

لوطف ائیله‏مه‏سه علی ولی‏اللهیم

از دوره صفویه که تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام شد، در آذربایجان و برخی مناطق شیعه نشین عراق که ترک های شیعی مذهب در آنها ساکن بودند، مرثیه سرایی و تعزیه خوانی به زبان ترکی، مراثی و مصایب و مدایح اهل بیت (ع) منحصر شد و توجه شاعران و نوحه سرایان شیعه بیش از پیش به حادثه خونین و جانسوز کربلا و شهادت مظلومانه سالار شهیدان و یارانش معطوف شد.

بر اساس اسناد تاریخی، ملا محمد فضولی بزرگترین شاعر عارف ترک زبان متوفی به سال 997 هجری قمری و مدفون در کربلا، نخستین شاعر شیعی است که در مدح و رثای چهارده معصوم (ع) به ویژه امام علی (ع) و امام حسین (ع) مدایح ماندگار و پرسوز و گدازی سروده است.

وی در ادامه از شاعران مرثیه سرای دیگری چون صحاف تبریزی، منزوی اربیلی، صراف تبریزی نام برد و بیان داشت که تمامی این شاعران نیز هر یک به نوبه خود آثار و اشعار گرانسنگی در مدح و ثنای امیر المومنین علی (ع) سروده اند.

بحری خاطر نشان کرد: در نهایت می توان گفت که شاعران آذربایجان از قدیم تا کنون جایگاه بی بدیل در بنیانگذاری و توسعه ادبیات آیینی کشورمان و فراتر از آن جهان اسلام دارند که آثار و نشان های آن را می توان در جغرافیای جهان اسلام به وفور یافت.

مصطفی قلیزاده علیار:

پیام غدیر تا ابد ادامه خواهد داشت

در ادامه این نشست با استاد مصطفی قلیزاده علیار به صورت مجازی ارتباط زنده ای برقرار گردید و این پژوهشگر زبان و ادبیات ترکی در سومین نشست از همایش تجلّی واقعه غدیر خمّ در شعر و ادبیات ایران، بازتاب واقعه غدیر در شعر ترکی را بررسی و تبیین کرد.

وی گفت: واقعه غدیر خم،  حدیث غدیر، حادثه و پیام غدیر است که در طول تاریخ جریان داشته و تا الان هم ادامه دارد و تا ابد ادامه خواهد داشت.

قلیزاده علیار اذعان کرد:  درحدیث غدیر، پیامبر (ص) از طرف خدا، حضرت علی (ع) را جانشین و ولی امر مسلمین، مولا و صاحب اختیار معرفی کرد و مسلمانان با ایشان بیعت کرده و این امر را قبول کردند و به آن ها تبریک گفتند؛ هرچند که بعد از پیامبر، اتفاقات آنطور که انتظار می رفت، پیش نرفت اما این یک حقیقت بود که به واقعیت تبدیل شد و ولایت الهی علی(ع) به واسطه پیامبر(ص) به واقعیت تبدیل شد.

پژوهشگر زبان و ادبیات ترکی همچنین اظهار کرد: این مسئله در اشعار و ادبیات ما از زبان عربی شروع شده و بعد در فارسی و ترکی و تمام ادبیات ها انعکاس یافته است و یکی از شاخه های بزرگ ادبیات ما مربوط به ادبیات و مفاهیم غدیر و فضایل علی (ع) و مفهوم غدیرخم است که در این زمینه شعرهایی سروده شده که شاهکار هستند.

وی با بیان اینکه شاعران جوان و معاصر در مورد مسئله غدیر شعر سروده و از آن تاثیر پذیرفته اند خاطرنشان کرد: در ادبیات ترکی و شعر آیینی و اهل بیت، موضع بزرگ و گسترده ای در بحث غدیر وجود دارد و در ادبیات عرب نیز همینطور است.

قلی زاده همچنین اظهار کرد: علامه امینی (ره)  در کتاب «الغدیر» خود که سه رکن دارد، بر اساس قرآن، سنت پیامبر، احادیث و بر اساس ادبیات و شعر عرب، حقیقت مسئله غدیر و علی (ع) را تصریح کرده اند و در آن، شعر شاعران زیادی را هم آورده اند و این نشان دهنده این است که اگر مسئله غدیر یک مسئله عادی بود، اینهمه در ادبیات ملت ها تاثیر گذار نمی شد. حتی عمر و عاص، دشمن حضرت علی هم برای ایشان شعر گفته و به حقیقت غدیر اشاره کرده است.

وی در پایان گفت: این کنگره ها و همایش ها  باید ادامه دار باشند و مفاهیم جدیدی در رابطه با غدیر شکل بگیرد. و امیدواریم شاعران جدید، مفاهیم جدیدی ایجاد کنند و این حقیقت را بیش از پیش بگسترانند همانطور که حقیقت حضرت علی (ع) به پهنای تمام هستی بود.

گفتنی است، سلسله نشست های پژوهشی تجلی واقعه غدیر خم در شعر و ادبیات ایران زمین تحت عنوان « غدیریه» به همت واحد آموزش و پژوهش حوزه هنری استان آذربایجان شرقی برگزار شد.